Бизнесийн мөчлөг (Mitchell, 1927)

Уг өгүүллэгийн зорилго нь “бизнесийн мөчлөг”-г тодорхойлж эдийн засагт хэрхэн ажиглагдаж нөлөөлдөг, эдийн засагчдын гол тайлбарууд болон судалгааны цаашдын хандлагыг тодорхойлоход оршиж байсан. Тэрээр судалгааны ажлынхаа хүрээнд бизнесийн мөчлөгийн үе шатууд, үйл явц, гол шалтгаануудыг судлан, уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх арга замууд болон тухайн үеийн онолын тайлбаруудыг тоймлож цаашдын судалгааны чиглэлийг харуулсан. Бизнесийн мөчлөгийн албан ёсны тодорхойлолтыг уг бүтээлд тодорхойлсон ба мөчлөгийн суурь судалгаа, техник шинжилгээний эхлэлийг тавьсан.

Мөчлөгийн гол шалтгаануудаар цаг агаар, тодорхой бус байдал, шийдвэр гаргагчын сэтгэлзүйн онцлог, технологийн дэвшил, бүтээн байгуулалт зэргийг онцолсон. Түүний бүтээлүүд дээр үндэслэн мөчлөгийн хэмжилт, тогтсон баримт техник шинжилгээ болон бизнесийн мөчлөгийн онолын гол хандлагууд хөгжсөн билээ.

Wesley Clair Mitchell

(1874 – 1948)

Өмнөх холбоос > Бизнесийн мөчлөгийн судалгаа 

ЭХ СУРВАЛЖ

Mitchell, W. C. (1927). Business Cycles: The Problem and Its Setting.

Баасансүрэн, О. (2013). Бодит бизнесийн мөчлөгийн бенчмарк загварын зарим өргөтгөлийн судалгаа. СЭЗДС.

Бодит бизнесийн мөчлөгийн судалгаа: Хөрөнгийн үнийн өөрчлөлт

Сержио Ребелогийн 2005 оны судалгааны ажилд мөчлөгийн судалгаанд бодит бизнесийн мөчлөгийн хандлагын оруулсан хувь нэмэр, гол шүүмжлэл, сорилтууд сүүлийн үеийн хандлагыг тоймлосон. Ребелогийн үзэж буйгаар бодит бизнесийн мөчлөгийн судалгаа анх дэлгэрч байх үед үндсэн 2 сорилттой тулгарсан. Эхний гол сорилт нь хөрөнгийн үнийг тайлбарлах байв. 

• Хөрөнгийн үнийн өөрчлөлт

Бодит бизнесийн мөчлөгийн загварууд бодит макро тоон үзүүлэлтүүдийг маш гайхалтайгаар дууриаж чаддаг (Барьж байгуулах хугацаа, 1982). Гэвч 1985 оны Мехра болон Прескотт нарын ажлаар Бодит Бизнесийн Мөчлөгийн загварууд хөрөнгийн үнийг тайлбарлаж чадахгүй байгаа нь харагдсан. Энэ нь нэг талаасаа нийтлэг тавил бүхий ханамжийн функцээс хамааралтай. Ханамжийн функцийн тавил нь бонд (эрсдэлгүй өгөөжтэй) болон үнэт цаасны дундаж өгөөжийн зөрүүг тайлбарлаж чадахааргүй байсан. Учир нь Мехра болон Прескотт нарын загварын үр дүнгээс (1889-1978 оны хооронд) үнэт цаасны дундаж өгөөж нь хэт өндөр, эрсдэлгүй өгөөжийн түвшин нь хэт доогуур байсан. Энэ асуудал нь үнэт цаасны шагналын оньсогыг, эрсдэлгүй хүүгийн оньсого –н судалгааг эхлүүлсэн.

Лукас 1978 оны ажилд хэрэглээний зуршил (habit formation) буюу ханамж нь өмнөх үеийн хэрэглээний тодорхой хувиас хамаардаг байдлаар өргөтгөснөөр үнэт цаасны премиумын оньсогын нэгдүгээр эрэмбийн тайлбарлах чадварыг нэмэгдүүлсэн. Загварын үр дүн үнэт цаас болон бондын өгөөжийн өөрчлөлтийн харьцангуй сайн тайлбарладаг ч бондын өгөөжийг бодит байдлаар харьцангуй хэлбэлзэл өндөртэй загварчилдаг.

Жишээлбэл хэрэглээний зуршил бүхий ханамжийн функц дараах байдлаар байж болно:

Болдрин, Кристиано, ба Фишер (2001) нар дан ганц хэрэглээний зуршилийг загварт өргөтгөн оруулснаар “үнэт цаасны шагналын оньсогыг” тайлбарлаж чадахгүй гэдгийг харуулсан. Энгийн Бодит Бизнесийн мөчлөгийн загваруудад үнэт цаасны шагналын оньсого үүсдэггүй. Учир нь ажиллах цагийн уян хатан байдал, капитал хуримтлалын шугаман хамаарал зэрэг нь хэрэглээг хангалттайгаар тогтворжуулж өгдөг. Харин хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийг хурдан өөрчлөхөд зардалтай (хуримтлал бүхий хөдөлмөр, үл хуваагдах хөдөлмөр зэрэг) загваруудад уг оньсого илэрдэг. (Boldrin, Chiristiano, & Fisher, 1999).

Хөрөнгийн өгөөжийн хэлбэлзэл маш бага байдаг гол шалтгаан нь хөрөнгийн нийлүүлэлт төгс мэдрэмжтэй байдагтай холбоотой. Хэрэглээний зуршил нь хөрөнгийн өгөөжийг хэлбэлзүүлэхгүйгээр хэрэглээний өөрчлөлтийг жигд байлгадаг. Болдрин нар (2001) капиталын нийлүүлэлтийн мэдрэмжийг бууруулах зорилгоор энгийн бодит бизнесийн мөчлөгийн загварт өөрчлөлт хийсэн. Тэд хөрөнгө оруулалт болон хэрэглээний бүтээгдэхүүн өөр өөр секторт үйлдвэрлэгддэг бөгөөд сектор хооронд капитал болон хөдөлмөр хувиарлагдахад үрэлт бий болдог гэж үзсэн. Хэрэглээний зуршлын тогтолцоонуудын тохиолдлуудын хэлбэрүүдийг Абел (1990), Константинидис (1990) нар шалгасан байдаг. Ерөнхийдөө хэрэглээний зуршлаар хэрэглээг жигд байлгах хандлагыг оруулснаар үнэт цаасны өгөөжийг хэлбэлзэмтгий болгож урамшууллыг өсгөдөг. Хэдийн хэрэглээний зуршил нь хөрөнгийн өгөөжийн оньсогыг бага ч гэсэн тайлбарлаж байгаа ч бүгдэд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц бүрэн тайлбарласан тайлбар  хараахан гараагүй хэвээр байна.

Өмнөх холбоос> Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Copy and WIN : http://ow.ly/KNICZ

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Copy and WIN : http://ow.ly/KNICZ

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Copy and WIN : http://ow.ly/KNICZ

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Copy and WIN : http://ow.ly/KNICZ

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Copy and WIN : http://ow.ly/KNICZ

ЭХ СУРВАЛЖ

Boldrin, M., Chiristiano, L. J., & Fisher, J. D. (1999). Habit persistence, asset returns and business cycle. NBER.

Kydland, F. E., & Prescott, E. C. (1982). Time to Build and Aggregate Fluctuations. The Econometric Society.

McCandless, G. (2008). THE ABCs oF RBCs: an introduction to dynamic macroeconomic models. HARVARD UNIVERSITY PRESS.

Prescott, E. (1986). Theory ahead of business cycle measurement. Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, pp. 9–22.

Rebelo, S. (2005). Real business cycle models:past, present, and future. NBER.

Robert E. Lucas, J. (1978). Asset Prices in an Exchange Economy. Econometrica, Vol. 46, No. 6.

Robert J. Barro; Xavier Sala-i-Martin. (2004). ECONOMIC GROWTH. Massachusetts Institute of Technology.

Баасансүрэн, О. (2013). Бодит бизнесийн мөчлөгийн бенчмарк загварын зарим өргөтгөлийн судалгаа. СЭЗДС.

 

Эдийн засгийн өсөлт, 2014

Алив зүйл өөрт буй нөөц, тулгарах хязгаарлалтын хүрээнд “өсөх” таталцалд хөтлөгддөг мэт. Энэ нь ч эдийн засгийн өсөлтийн онолын үнсдэн ойлголтын суурь болсон байх.

Саяхан буюу 2013 онд Монгол эдийн засгийн өсөлтөөрөө дэлхийд эхний 10т бичигдэж байлаа. Аз ч гэхүү эз ч гэхүү нөгөө суперциклийн давалгаанд өртөн мандаж бид мөчлөгийн ёроолруу гулгаж байна уу даа?

Монгол улсын эдийн засаг 2014 онд 7.8 хувиар өссөн. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг 2010 онтой зэрэгцүүлж тооцоход 15.4 их наяд төгрөг харин оны үнээрх нэрлэсэн ДНБ 21.8 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 14.3 хувиар өссөн байх юм.

Эдийн засгийн өсөлтийг задалж авч үзвэл малын тоо 52 сая толгойд хүрч, манай орны эдийн засгийн уламжлалт салбар болох хөдөө аж ахуйн салбар 14.4 хувь өссөн. Экспортын голлох бүтээгдэхүүнүүдээс зэсийн баяжмал, газрын тосны олборлолт, экспортын хэмжээ огцом өсч, 2014 онд 1.4 сая тонн зэсийн баяжмал, 6.9 сая тонн газрын тос экспортолсон нь уул уурхайн салбарт өндөр өсөлт гарахад голлон нөлөөлжээ. Аж үйлдвэр, барилгын салбарынх 16.1 хувь, үйлчилгээний салбарынх 4.8 хувиар өссөн. ДНБ-ний 7.8 хувийн өсөлтийн 4.9 нэгж хувийг уул уурхай, олборлох салбар, 1.7 нэгж хувийг хөдөө аж ахуйн салбар, 1.6 нэгж хувийг үйлчилгээний бусад салбар хангасан байна.

2011 оны төгсгөлөөс хойш эдийн засгийн өсөлт аажмаар буурсаар нэг оронтой тоонд хүрсэн. Ийнхүү саарахад экспортын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үнэ унасан, гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ огцом буурсан нь нөлөөлөв. Эдийн засгийн өсөлтийн хурдац саарч, бизнесийн идэвхжил суларч байгаагаас 2014 онд худалдааны салбар 6.9 хувь, зочид буудал, байр, сууц болон нийтийн хоолны үйлчилгээ 10.6 хувь, бүтээгдэхүүний цэвэр татвар 8.1 хувийн уналттай гарлаа.

Зураг: Бодит Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт,%, ҮСХ

2013 онтой харьцуулахад боловсруулах үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, барилга, мэдээлэл, холбоо холбооны салбарын өсөлт саарсан. Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа, удирдлагын болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа, мэнд ба нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээний бусад үйл ажиллагааны чиглэлийн өсөлт хурдассан.

Эрэлт талаас нь харвал ДНБ-нийг эцсийн хэрэглээ 70.3 хувь, хөрөнгийн нийт хуримтлал 32.2 хувь, цэвэр экспорт -2.5 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос эцсийн хэрэглээ 2.1 нэгж хувь, цэвэр экспорт 17.7 нэгж хувиар өсч, харин хөрөнгийн нийт хуримтлал 19.8 нэгж хувиар буурсан байна. Нийт хуримтлал нь 2014 онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт огцом багассан болон Монголбанкнаас мөнгөний уламжлалт бус бодлогын хүрээнд эдийн засгийн бодит секторт хувийн хэвшлээр дамжуулж хийсэн мөнгөний нийлүүлэлт буурсны нөлөөгөөр ийнхүү буурчээ. 2014 оны эцэст экспорт 51.4%-иар, импорт 4.9%-иар өссөн.

Ойрын төлөв (Монголбанкны зүгээс):

Нийлүүлэлт талаас нь харвал 2014 оны туршид хөдөө аж ахуй, уул уурхай, үйлчилгээний зарим салбар эдийн засгийн өсөлтөд эерэгээр нөлөөлөхөөр байгаа бол барилга, худалдаа, бүтээгдэхүүний цэвэр татвар сөрөг нөлөөтэй байхаар байна. Зэсийн баяжмал, газрын тос, төмрийн хүдэр нь уул уурхайн салбарын өсөлтийг голлон бүрдүүлэх бол боловсруулах болон цахилгаан, дулаан, уур, ус хангамж зэрэг бусад аж үйлдвэрлэлийн салбар эдийн засгийн өсөлтөд бага нөлөө үзүүлэхээр байна. Үйлчилгээний салбаруудаас авто замын тээврийн үзүүлэлтүүд өндөр байгаа нь тээврийн салбар эдийн засгийн өсөлтөд эерэгээр нөлөөлөх нөхцөлийг бий болгохоор байгаа бол бөөний ба жижиглэн худалдааны салбарын хувьд эдийн засгийн өсөлтийг сааруулах эрсдэлтэй байна.

Эрэлт талаас хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв байдлаас харахад 2014 онд өрхийн орлого нэмэгдэхээргүй байгаа, өрхийн өр, орлогын харьцаа өсч байгаа нь өрхийн хэрэглээг хумих чиглэлд нөлөөлөхөөр байна. Улсын төсвийн орлогын гүйцэтгэл дутуу, төсвийн алдагдлыг ДНБ-ний 2%-иас хэтрүүлэхгүй байлгах хуулиар тогтоосон тусгай шаардлагатай зэргийн улмаас Засгийн газрын хэрэглээ ирэх 2 улиралд дотоод эрэлтэд нөлөө үзүүлэхээргүй байна. Гадаад болон дотоод хөрөнгө оруулалт буурах хүлээлттэй тул нийт хуримтлал мөн буурахаар байна. Иймд 2014 оны туршид нийт эрэлтийг тэтгэх, хөрөнгө оруулалтын бууралтыг нөхөх гол хүчин зүйл нь цэвэр экспорт байх аж.

Монголбанкны судлаачдын таамаглаж байгаагаар эдийн засгийн өсөлт  2015 онд 6.1 хувь байхаар байна.

Зураг: ДНБ жилийн өсөлтийн таамаглал, %, Монголбанк

Уг таамаглалд 1) гадаад эрэлт сэргэх төлөвгүй, 2) өрхийн өр, орлогын харьцаа нэмэгдсэн нь хувийн хэрэглээг хязгаарласан, 3) төсвийн орлогын тасалдлаас шалтгаалж төсвийн зардлыг бууруулах шаардлага өссөн, 4) Монгол Улсын гадаад цэвэр актив буурч байгаа нь эдийн засгийн бодит секторын идэвхжил, дотоод эрэлтийг дэмжих бодлогын орон зайг олгохгүй байна хэмээн үзсэн байна.        

Эх сурвалж

Монголбанк. (2014). Статистикийн сарын бюллетень. Монголбанк.

Монголбанк. (2014). Төрөөс мөнгөнийн бодлогын талаар 2015 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төсөл. Монголбанк.

ҮСХ. (2014). Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн байдал.

Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилт (Prescott, 1986)

Бодит бизнесийн мөчлөгийн онолынхон технологийн шокийг бизнесийн мөчлөгийн гол шалтгаан хэмээн үздэг. Тиймээс мөчлөгийн судалгааны эн тэргүүний асуудал бол тэлэлт болон хумилтыг тодорхойлох, технологийн дэвшлийг хэмжих юм. Прескотт 1986 оны ажилдаа бизнесийн мөчлөгийн онцлогийг тодорхойлж, өсөлтийн загвар, өргөтгөлүүдийн хувьд техник судалгаа, статистик шинжилгээнүүдийг хийн улмаар технологийн шокийг Солоугийн үлдэгдлээр хэмжих боломжтойг харуулсан. Учир нь Солоугийн үлдэгдэлд нийт үйлдвэрлэлийг хөдөлмөр болон капиталын тайлбарлаж чадахгүй байгаа хэсэг багтдаг.

Edward К.Prescott

(1940-  )

Түүний судалгааны үр дүнд технологийн дэвшил бол хандлага бүхий санамсаргүй хэмжигдэхүүн. Гарцын хэлбэлзэл нь ажил эрхлэлт болон технологийн шокоос хамаардаг. Мөчлөгийн загваруудын тайлбарлах чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд хугацааны цувааны онцлогуудыг зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Иймээс мөчлөгийн зөв арга зүй, хэмжилт хийх арга техник шаардлагатайг зөвлөсөн. Энэ нь мөчлөгийн судлаачид гарцын хэлбэлзлээс илүү технологийн дэвшилд нөлөөлөх хүчин зүйлс анхаарлаа хандуулах боломжийг олгоно. Прескоттын уг судалгаа нь мөчлөгийн техник шинжилгээ ялангуяа мөчлөгийг ялгах судалгаа хөгжих үндэс болсон. Тухайлбал бизнесийн мөчлөгийн судалгааны чухал асуудлуудын нэг болох дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг тренд болон мөчлөгт задлах.

Мөчлөгийг ялган авахдаа нэгдүгээрт өгөгдлөөс трендийн салгах хэрэгтэй. Хамгийн өргөн ашиглагдаг арга бол шүүлтүүрийн арга (Hodrick, Prescott; band pass & Kalman).  Ходрик, Прескотийн шүүлтүүр y_t  буюу хугацааны цуваа нь мөчлөг, y_t^c болон өсөлтийн, y_t^g, бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрддэг ба доорх минимумчлах бодлогын шийдээр тодорхойлогдоно.

Энд λ нь өсөлтийн бүрэлдэхүүний мөчлөгийн бүрэлдэхүүн дах харьцангуй хэлбэлзлийг илэрхийлнэ. Бодит бизнесийн мөчлөгийн ихэнх ажлууд уг аргаар мөчлөгийг ялгасан өгөгдлийг ашигладаг. Мөн мөчлөгийг ялган үзүүлэлтүүд хоорондын харилцан хамаарлыг судалж тогтсон баримтуудыг гарган авдаг билээ.

ЭХ СУРВАЛЖ:

Christiano, & Fitzgerald. (1999). The Band Pass Filter. Bank of Cleveland working paper.

Prescott, E. (1986). Theory ahead of business cycle measurement. Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, pp. 9–22.

Баасансүрэн, О. (2013). Бодит бизнесийн мөчлөгийн бенчмарк загварын зарим өргөтгөлийн судалгаа. СЭЗДС.

Өмнөх холбоос>Макроэкономиксийн хугацааны цувааны хандлага ба санамсаргүй тэнүүчлэл

Макроэкономиксийн хугацааны цувааны хандлага ба санамсаргүй тэнүүчлэл (Nelson & Plosser,1982)

Эдийн засгийн уламжлалт тайлбарт цохилт өгч бодит бизнесийн мөчлөгийн онолын үндсийг тавилцсан эдийн засагчид бол Нелсон, Плоссер юм. Тэд судалгааны ажлаараа макро үзүүлэлтүүдийн хандлага ямар шинж чанартайг тодорхойлж, үүнийг статистик аргаар шалган зарим АНУ-н хувьд зарим онцлогуудыг тооцоолсон. Улмаар гарцын хэлбэлзүүлж буй стохастик хүчин зүйл байнгын нөлөөтэй эсэх уг шок нь технологийн дэвшилтэй хамааралтай эсэхийг шалгасан.

Судалгааны үр дүнд эдийн засгийн үзүүлэлтүүд стационар биш байдгийг эмпирикээр харуулж чадсан. Энэ нь технологийн шок байнгын нөлөөтэй ба эдийн засгийн үзүүлэлтийн байнгын өөрчлөлтийг бий болгодог гэдгийг илтгэнэ. Гарцад нөлөөлж буй ихэнх шокууд байнгын нөлөөтэй бөгөөд гарц эргэн тэнцвэртээ ордоггүй. Монетарист болон шинэ сонгодогуудын онцолдог мөнгө нь мөчлөг гол шалгаан бус харин “санамсаргүй тэнүүчлэл”-г бий болгогч буюу бодит хүчин зүйл юм. Өөрөөр хэлбэл технологийн шок жам ёсны замаас хазайлгах бус жам ёсны замыг нь өөрчлөх мөчлөгийн шалтгаан болно. Тэд хугацааны цувааг доор тэгшитгэлээр илэрхийлж саармагждаг эсвэл санамсаргүй тэнүүчлэл эсэхийг тодорхойлохыг зорьсон.

Хэрэв өмнөх нэг утгаасаа хамаарсан, AR(1), процесс бүхий уг хугацааны цувуу нэгж язгаартай буюу ρ=1 бол хандлага бүхий “хандага бүхий (μ) санамсаргүй тэнүүчлэл (u_t)” болно. Үүнийг статистикийн хувьд Дикки, Пүллэрийн тестийг (Dickey, 1976; Fuller, 1976; Dickey & Fuller, 1979) ашиглан тодорхойлсон.

Гарц нь гадаад бодит хүчин зүйлийн улмаас “санамсаргүй тэнүүчлэл”-дэг гэсэн тэдний судалгааны гол дүгнэлт нь ББМО-н хамгийн чухал нөхцөл юм. Мөн дээрх тэгшитгэлээс  эдийн засгийн өсөлт болон мөчлөг хоорондоо харилцан үйлчилдгийг харж болох бөгөөд өсөлт болон мөчлөгийн судалгааг нэгтгэж болохыг илэрхийлнэ.

ЭХ СУРВАЛЖ:

McCandless, G. (2008). The ABCs of RBCs: an introduction to dynamic macroeconomic models. Harvard university press.

Nelson, C., & Plosser, C. (1982). Trends And Random Walks In Macroeconmic Time Series . Journal of Monetary Economics.

Prescott, E. (1986). Theory ahead of business cycle measurement. Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, pp. 9–22.

Robert J. Barro; Xavier Sala-i-Martin. (2004). Economic growth, Massachusetts Institute of Technology.

Баасансүрэн, О. (2013). Бодит бизнесийн мөчлөгийн бенчмарк загварын зарим өргөтгөлийн судалгаа. СЭЗДС.

Өмнөх холбоос>Барьж байгуулах хугацаа (Kydland & Prescott, 1982)
Дараа холбоос>Бизнесийн мөчлөгийн хэмжилтийн онол (Prescott, 1986)

Өртгийн функц, динамик программчлал (Бэллман)

Өмнө танилцуулсан Робинзон Крузо бүхий төлөөлөгч агентын эдийн засгийн шийдийг Вариацийн аргаар олохдоо тогтвортой төлөвт байна гэж үзсэн. Учир нь ханамжийн функц, үйлдвэрлэлийн функц нь үе бүр дээр өөрчлөгдөхгүй ижил тул төлөөлөгч агент хугацаанаас үл хамааран ижил асуудалтай тулгарна. Гэхдээ хэрэв эдийн засаг тогтвортой төлөвт байгаагүй ч төлөөлөгч агентад тулгарч буй эдийн засгийн асуудал нь мөн адил өөрчлөгдөхгүй.

Үүнийг рекурсив аргаар шийдэж болно. Рекурсив аргын давуу тал нь бид тогтвортой төлөвт байгаагүй нөхцөлд ч шийдвэр гаргалтын замыг тодорхойлох боломжтой. Энэ нь удирдлагын функцийг тодорхойлж анхны нөхцөлөөс оновчтой шийдвэр гаргалтын дагуу хувьсагчид өөрчлөгдөнө. Өртгийн функцийг танилцуулахаас өмнө удирдлагын хувьсагч (control variable) болон төлөв байдлын хувьсагчийг ялгах хэрэгтэй. Удирдлагын функц гэдэг нь тухайн шийдвэрийг гаргаж буй t хугацаанд хязгаарлалтын хүрээнд ханамжийг хамгийн их байлгахаар сонгож буй хувьсагчид юм (тухайлбал хэрэглээ,t; капитал,t+1). Харин тухайн шийдвэр гаргаж буй хугацаанд аль хэдийн тодорхойлогдчихсон хувьсагч (тухайлбал капитал,t). Загварын бичиж буй судлаач өөрөө аль хувьсагчийг удирдлагын аль хувьсагчийн төлөв байдлыг сонгох боломжтой.

Өртгийн функд гэдэг нь бид төсвийн хязгаарлалтын хүрээнд зорилгын функцаа хамгийн их байлгах үед хүртэж буй ханамжийг өнөөгийн үнэ цэнэ лүү шилжүүлэн өртгийг өргийн функцийн дагуу тооцоолох боломжтой гэж таамагладаг. Ханамжийн функцийг хэрэглээг нь орлуулаад t+1 үеийн капиталын удирдлагын хувьсагчаарх дараах байдлаар өртгийн функцийг бичиж болно.

Өртгийн функцаас харахад ирээдүйд хүртэх ханамжуудын өнөөгийн үнэ цэнэ луу шилжүүлсэн дүнгийн нийлбэр байна. Үүнийг t хугацааны үе дах өртгийн функцийг тухайн үеийн ханамж болон t+1 үеийн өртгийн функцийн дискаунтчилсан хэлбэрээр бичиж болно. Үүнийг Бэллманы тэгшитгэл хэмээн нэрлэдэг.

Удирдлагын хувьсагч нь дараа үеийн капиталын хэмжээ бөгөөд дараа үеийн өртгийн функцийн утга мэдэгдэхгүй байгаад асуудлын гол нь байна. Шийдийг олох үед тодорхой бус байгаа өртгийн функцийн дараа үеийн капиталаар авсан уламжлалыг дугтуйн теоремоор (envelope theorem) олдог.

Тэгшитгэл 4-ийг нэг үе хойш ухраавал k+1 үеийн хувьд өртгийн функцийн уламжлалыг тодорхойлж болно. Эндээс хугацааны хувьд хэрэглээний шийдвэр гаргалт буюу Эелэрийн тэгшитгэл дараах байдлаар гарна. 

Тэнцвэрт нөхцөлд вариацийн аргатай ижил үр дүн буюу капиталын ахиу үр өгөөжийг элэгдлээр хорогдуулсан нь  хугацаа хоорондын орлуулалтын мэдрэмжтэй тэнцэнэ.

Одоо өмнө танилцуулсан Робинзон Крузогийн төлөөлөгч агентийн хувьсах хөдөлмөрийн эдийн засгийн хувьд рекурсив аргыг дараах байдлаар ашиглана. Ханамжийн функц болон төсвийн, үйлдвэрлэлийн хязгаарлалт

Эндээс Бэллманы тэгшитгэл дараах байдлаар бичигдэх ба 2 удирдлагын хувьсагчийн хувьд авсан нэгдүгээр эрэмбийн нөхцөл дараах байдлаар бичигдэнэ.

Харин дугтуйн теоремийн нөхцөл,

Дээрхээс,

Дээрх Бэллманы зарчмыг ерөнхий тохиолдолд дараах байдлаар [гараар бичсэнээ оруулав, жоохон муухай бичигтэй (:  ] тодорхойлж болно.

Загварын тавилаас шалтгаалан дараах тохиолдлууд үүсч болно. Хэрэв F_x(G(x_t,y_t),y_t+1) нь y_t+1-аас хамааралгүй бол дугтуйн теоремийг ашиглах шаардлагагүйгээр өртгийн функцийг шууд максимумчилж болно. Хэрэв F_x(G(x_t,y_t),y_t+1) нь y_t+1-аас хамааралтай бол тогтвортой төлвийг y_t=y_t+1 гэсэн зарчмаар олж болно. Мөн G_x(x_t,y_t)=0 тохиолдол биелэхгүй бол өртгийн функцийг тоогоор итрацлан ойролцоолж олж болж болно. Гэхдээ дугтуйн теоремийг ашиглаж буй нэг заль нь G_x(x_t,y_t)=0 байхаар удирдлагын функцийг сонгох юм.

ЭХ СУРВАЛЖ:

Bellman, R. (1957) Dynamic Programming, Princeton University Press, Princeton.

Benveniste, L., and jose Scheinkman (1979) "On the Differentiability of the Value Function in Dynamic Models of Economics," Econometrica, 47, pp. 727-732.

McCandless, G. (2008). THE ABCs oF RBCs: an introduction to dynamic macroeconomic models. HARVARD UNIVERSITY PRESS.

Robert J. Barro; Xavier Sala-i-Martin. (2004). ECONOMIC GROWTH. Massachusetts Institute of Technology.

Өмнөх холбоос>Вариацийн арга

Барьж байгуулах хугацаа (Kydland & Prescott, 1982)

Эдийн засгийн хэлбэлзлийн нийт эрэлтийн талын тайлбарыг няцаан Лукасын дуудлагад хариу өгч, Бодит Бизнесийн Мөчлөгийн онолын үндсийг эхлүүлсэн гол бүтээлүүдийн нэг бол Кидланд болон Прескоттын (1982) “Барьж байгуулах хугацаа хугацаа” юм. 2004 онд эдгээр эрдэмтэд нобелийн шагнал хүртэхэд уг бүтээл иш татагдсан байдаг. Тэд бизнесийн хэлбэлзлийн үүсгэгч гол хүчин зүйл бол нийлүүлэлтийн буюу бодит шок ялангуяа технологийн шок гэж үздэг.  Өсөлт болон мөчлөг нь нэг судлагдахуун ба ажил эрхлэлтийн хэлбэлзэл нь хэрэглээ болон  чөлөөт цагаас хамаардаг гэдгийг харуулсан. Бүтээн байгуулалт нь хэд хэдэн үе шаттай. Капиталын бүтээгдэхүүнийг бий болгохын тулд хэд хэдэн үе шаардлагатай ба дутуу бүтээгдсэн капитал нь өсөлтийг бий болгохгүй. Нэг үет хөрөнгө оруулалт болон үйлдвэрлэлийг шүүмжилсэн ба цаг хугацаанаас үл хамаарах ханамжийн функцийн чөлөөт цагийн үе хоорондын орлуулалтын харьцаа өндөр байх шаардлагатай. Технологи болон үйлдвэрлэлийн бүтээмжийн тодорхой бус байдал гэсэн хоёр төрлийн гадаад шокийг загварт суулгасан. Тэд уг шокиуд хиймэл эдийн загсийг хэрхэн хэлбэлзүүлж байгааг харахын тулд калибрац, симуляцийн аргыг ашигласан ба квадратлаг ойролцооллын аргаар шугамчилсан.

Тэд судалгаандаа дараах тавилийг авч үзсэн.

Өрхүүд

Энд γ < 1 бөгөөд тэгтэй тэнцэхгүй. Ханамжийн функц нь эрсдэлд харьцангуй тогтмол дургуй хэлбэртэй бөгөөд эрсдэлд дургүй байх зэрэг нь 1-γ байна. Мөн ханамжид өрхийн зах зээлийн бус үйл ажиллагааг багтаасан байна.

Капиталын өөрлөлтийн хуулийн тэгшитгэл:

Энд s_jt нь J үе шаардагддаг бүтээмж бүхий капиталийг бий болгох j-р үед явагдаж буй хөрөнгө оруулалтын төслүүдийн тоо юм.

Төсвийн хязгаарлалт

Энэ судалгааны ажилд хөрөнгө оруулалт нь бүтээмж бүхий шинэ капитал болоход олон үе шаардлагатайг онцолсон. Өөрөөр хэлбэл ихэнх загварт нэг л төрлийн капиталыг авч үздэг бөгөөд тодорхой хувиар элэгддэг. Гэвч бодит байдалд олон төрлийн капиталууд өөр өөр хувиар элэгддэгийг онцолсон (Kydland & Prescott, 1982, 1984). Энэ нь АНУ-гийн өгөгдөлтэй нийцтэй байсан. Ойлгоход хэцүү таамаглалтай байсан ч уг ажлаас дараах 3 дүгнэлтийг хийж болно.

Нэгдүгээрт, Лукас ба Прескот (1971) нарын санаа дээр суурилсан хандлага буюу “Бизнесийн мөчлөг нь динамик ерөнхий загвараар судлагдах боломжтой”. Уг загвар өрсөлдөөнт зах зээлд үйл ажиллагаа явуулдаг рационал хүлээлт бүхий төлөөлөгчийн үйл хөдлөлөөс хамаарна.

Хоёрдугаарт, бизнесийн мөчлөгийн загвар урт хугацааны өсөлтийн эмпирикээр загварчлах тул бизнесийн мөчлөг болон өсөлтийн онолыг нэгтгэж болно.

Гуравдугаарт, 1982 он хүртэл загваруудыг тогтсон баримттай харьцуулдаг чанарын харьцуулалтаас илүү үр дүнд хүрнэ. Параметрүүдийг калибрац хийж, микро болон урт хугацааны эдийн засгийн шинж чанаруудаар загварыг өргөтгөн хиймэл туршилт хийж бодит байдалтай харьцуулах боломжтой (Kydland & Prescott, 1982).

                                       Финн Е.Кидланд              Edward К.Prescott  

                                             (1943-  )                             (1940-  )

Кидланд болон Прескотт нар (1982, 1984) өсөлтийн загварыг үндсэн 2 чиглэлийн хүрээнд өргөтгөсөн байдаг.

1.      Хугацааны хоцрогдол бүхий чөлөөт цаг ба зах зээлийн бүтээгдэхүүн нь хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг бий болгоход нөлөөлдөг. Кидланд (1983) уг хоцрогдлыг талаар авч үзсэн бөгөөд өрхийн үйлдвэрлэлийн талаар мөн дурсан.

2.      Хоёрдугаарт, өрхийн хөдөлмөрлөж буй цагийн өөрчлөлтийг капитал хэрэглээтэй ижил боломжтой болгосон. Энэ нь хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн өсөлт нь хөдөлмөрийн ахуй бүтээмжийг бууруулахгүй. Улмаар хөдөлмөрийн хөдөлмөр нь технологийн шокод илүү мэдрэмжтэй болно. Уг онцлог нь АНУ-гийн эдийн засгийн үзүүлэлтээс харагддаг.

Эцэст нь дүгнэхэд Кидланд болон Прескотт нар бизнесийн судалгааны хандлагад цоо шинэ хандлагыг оруулж ирсэн. Тэд энгийн шугаман-квадратлаг эдийн засгийн бий болгосон бөгөөд детерминистик үетэйгээ ижил тогтвортой төлөвтэй бөгөөд тодорхой бус байдлыг энгийнээр оруулсан. “Технологийн өөрчлөлтийн хурд тодорхой бус байгааг өсөлтийн загвар тусгаснаар бизнесийн мөчлөгийн үзэгдэл гэнэтийн, таамаглах аргагүй болж байна” хэмээн Прескотт дүгнэсэн байдаг (Prescott, 1986). Хэдий бодит өгөгдөлтэй төдийлөн сайн нийцээгүй ч цаашдын судалгааны үндэс болсон. Өөрөөр хэлбэл гарцын өөрчлөлтөд анхаарлаа хандуулахаас илүүтэйгээр технологийн дэвшлийг бий болгогч гол хүчин зүйлсийг анхаарах хэрэгтэй. Кидланд болон Прескотт (1982, 1988) нар барьж байгуулах хугацаа буюу хөрөнгө оруулалтын капитал дах хоцрогдолтой нөлөө, капиталын хувьсах хэрэглээ, өмнөх үеийн утгуудаасаа хамаарсан чөлөөт цагийн ханамж, бүтээмжийн талаарх төгс бус мэдээлэл зэргийг онцолсон. Эдгээр нь дэлгэрүүлэн судалж, өргөтгөх сонирхолтой судалгааны сэдэв болсон. Тухайлбал Хансен (1985) тэдний загвар дээр ажил эрхлэлтийн сугалааг нэмж өргөтгөсөн юм. Ажилчид бүтэн цагаар ажиллах эсвэл огт ажиллахгүй байх гэсэн сонголттой тулгардаг. Рожерсоны санаан дээр үндэслэн, Хансен загварчилсан “үл хуваагдах” хөдөлмөр бүхий уг загвар ажилласан цагийн өөрчлөлтийг сайн загварчилж байсан ба бага хэмжээний гадны шок энгийн загваруудтай ижил далайц бүхий хэлбэлзлийг бий болгодог.

ЭХ СУРВАЛЖ:

Kydland, F. E., & Prescott, E. C. (1982). Time to Build and Aggregate Fluctuations. The Econometric Society.

Prescott, E. (1986). Theory ahead of business cycle measurement. Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, pp. 9–22.

Баасансүрэн, О. (2013). Бодит бизнесийн мөчлөгийн бенчмарк загварын зарим өргөтгөлийн судалгаа. СЭЗДС.

Өмнөх холбоос>Бизнесийн мөчлөгийн судалгааны ажлууд